1. Το ταξίδι του νερού στη φύση - δραστηριότητες
2. Νερό και κλίμα
3. Νερό και πολιτισμός
1. Το ταξίδι του νερού στη φύση - δραστηριότητες
Το παρακάτω σχέδιο περιγράφει το ταξίδι του νερού στη φύση…
Ακολουθήστε προσεχτικά τα βελάκια και παρατηρήστε τους σταθμούς αυτής της διαδρομής του νερού μεταξύ γης και ουρανού, μεταξύ στεριάς και ατμόσφαιρας…
Είναι πράγματι ένας κύκλος αυτή η διαδρομή;
Συζητήστε με τους συμμαθητές σας και προσπαθήστε να σκεφτείτε αυτούς τους παράγοντες που παίζουν τον καθοριστικό ρόλο σε αυτό το ταξίδι…
Το νερό στη φύση βρίσκεται σε έναν συνεχή κύκλο... Από την αρχή του κόσμου, το νερό ταξιδεύει ξανά και ξανά διανύοντας το ίδιο μακρινό, κυκλικό ταξίδι. Από τις θάλασσες και τη στεριά στην ατμόσφαιρα και ξανά πίσω δίνοντας παντού ζωή κι ενέργεια στη φύση...
Ποια είναι η κινητήριος δύναμη σε αυτό το ταξίδι του νερού;
Ο ήλιος! Από την ηλιακή ακτινοβολία, τα επιφανειακά νερά της γης, δηλαδή τα νερά που βρίσκονται σε θάλασσες, λίμνες, ποτάμια, αλλά και στα εδάφη της στεριάς θερμαίνονται και εξατμίζονται. Έτσι, το νερό από υγρό μετατρέπεται σε αέριο, δηλαδή σε υδρατμούς. Καθώς οι υδρατμοί κινούνται στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας, έρχονται σε επαφή με ψυχρές αέριες μάζες, συμπυκνώνονται και σχηματίζουν τα σύννεφα. Κι έτσι, οι υδρατμοί με το βάρος που αποκτούν, πέφτουν πάλι στη γη ως βροχή, χαλάζι ή χιόνι.
Το νερό που πέφτει στη στεριά περνάει στο υπέδαφος, απορροφάται από τις ρίζες των φυτών ή συνεχίζει το ταξίδι του προς τη θάλασσα, περνώντας μέσα
από ρυάκια, ποτάμια, και λίμνες. Αυτή η διαρκής ανακύκλωση του νερού ονομάζεται υδρολογικός κύκλος ή κύκλος του νερού.
Υπάρχει, δηλαδή μια σταθερή ποσότητα νερού που συνεχώς ανανεώνεται και “κινείται” σε έναν κλειστό κύκλο μεταξύ της θάλασσας, των σύννεφων και της γης. Οι άνθρωποι όπως και όλοι οι υπόλοιποι ζωντανοί οργανισμοί, χρησιμοποιούμε ξανά και ξανά το ίδιο νερό. Αν το σκεφτούμε, πίνουμε το ίδιο νερό που έπιναν κάποτε οι δεινόσαυροι!
Το ξέρετε αυτό;
Το νερό είναι το μοναδικό στοιχείο στη φύση που συναντάμε και στις τρεις φυσικές καταστάσεις: υγρό, στερεό και αέριο!
Από τη θάλασσα, τις λίμνες και τα ποτάμια εξατμίζεται κάθε λεπτό μια ποσότητα (ένα δισεκατομμύριο) κυβικών μέτρων νερού που επιστρέφει στην ατμόσφαιρα.
Το νερό, λοιπόν, σημαίνει ζωή, αφορά τη ζωή όλων μας και κάθε μορφή ζωής στον πλανήτη μας. Όχι τυχαία, αν παρατηρήσουμε τον πλανήτη Γη από το διάστημα, θα δούμε ότι φαίνεται σαν μια γαλάζια σφαίρα, γι’ αυτό λέγεται και “Γαλάζιος Πλανήτης”. Το 71% της επιφάνειας του Γαλάζιου Πλανήτη καλύπτεται από νερό. Το νερό, όμως, δεν είναι απεριόριστο. Και σίγουρα δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τις καθημερινές μας ανάγκες η μεγάλη ποσότητα νερού που βρίσκεται σε θάλασσες και ωκεανούς.
Πείραμα
Αν θέλετε να κατανοήσετε τον κύκλο του νερού, τοποθετήστε σε ένα μεγάλο σκεύος παγάκια και στη μέση ένα μικρό άδειο σκεύος. Σκεπάστε το μεγάλο σκεύος με μια μεμβράνη και στο κέντρο τοποθετήστε ένα κέρμα ή ένα πετραδάκι, ώστε να βρίσκεται πάνω από το κέντρο του μικρού δοχείου. Βάλτε το σκεύος στον ήλιο.
Τι παρατηρείτε; Τι θα γίνει αν η μεμβράνη είναι βρώμικη;
Δραστηριότητα
Αν θέλετε να δείτε πόση είναι η ποσότητα γλυκού πόσιμου νερού που χρησιμοποιούμε για τις ανάγκες μας, κάντε την παρακάτω άσκηση:
Φτιάξτε ένα κουτί σχήματος κύβου με διαστάσεις ενός μέτρου. Χωρίστε κάθε πλευρά του σε δέκα ίσα μέρη (ανά δέκα εκατοστά) και παρατηρήστε το μικρό κύβο, που αντιπροσωπεύει το ένα από τα εκατό κομμάτια του μεγάλου κύβου. Αν υποθέσουμε ότι ο μεγάλος κύβος περιέχει το σύνολο του νερού πάνω στον πλανήτη, τότε μόνο το κομμάτι του μικρού κύβου αντιπροσωπεύει την αναλογία σε γλυκό νερό.
Το ξέρετε αυτό;
Το νερό στους ωκεανούς (αλμυρό νερό) αντιπροσωπεύει μια ποσότητα 1.321.890.000 κυβικών χιλιομέτρων (km³), κι αποτελεί το 97,2% του νερού στον πλανήτη.
Δύο της εκατό (2%) περίπου του νερού βρίσκεται στους πόλους και στους παγετώνες με τη μορφή πάγου. Το νερό στα ποτάμια, τις λίμνες και τα υπόγεια νερά (γλυκά νερά) αντιπροσωπεύουν μόνο το 0,6% περίπου της συνολικής ποσότητας νερού, περίπου 8.800 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού.
Δραστηριότητα
Προσπαθήστε να παρουσιάσετε τον κύκλο του νερού με διάφορους τρόπους μέσα στην τάξη: να σχεδιάσετε, να ζωγραφίσετε ή να δραματοποιήσετε το ταξίδι του νερού μέσα από τις διάφορες μορφές και διαδρομές του.
2. Νερό και κλίμα
Το φαινόμενο του θερμοκηπίου
Προσπαθήστε να οργανώσετε στην τάξη σας μια έρευνα για το φαινόμενο του θερμοκηπίου: τι είναι, πώς προκαλείται, πώς εκδηλώνεται, τι συνέπειες έχει στη Μεσόγειο και αλλού… Συγκροτήστε ομάδες και αναζητήστε υλικό από βιβλία, περιοδικά, τηλεοπτικά ντοκιμαντέρ, το Διαδίκτυο..
Πώς δουλεύουν τα θερμοκήπια; Το ηλιακό φως μπαίνει στα θερμοκήπια και ζεσταίνει το χώρο και τα φυτά. Ενώ, όμως, η ακτινοβολία του ήλιου μπαίνει εύκολα μέσα στο θερμοκήπιο, μετά δεσμεύεται στο εσωτερικό του και δεν βγαίνει έξω, με αποτέλεσμα ο χώρος να ζεσταίνεται πολύ περισσότερο.
Τι σχέση μπορεί να έχει το νερό με το κλίμα;
Κι όμως έχει! Και μάλιστα πολύ μεγάλη σχέση! Το νερό καθορίζει το κλίμα κάθε περιοχής! Οι ωκεανοί παίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του παγκόσμιου κλίματος. Ακόμα, και σε μια μικρή περιοχή, η ύπαρξη νερού επηρεάζει άμεσα το κλίμα, δροσίζοντας μας το καλοκαίρι και κάνοντας πιο ήπιο το κρύο του χειμώνα. Αλλαγές στα υδάτινα οικοσυστήματα, όπως η αποξήρανση μιας λίμνης αλλάζουν πολύ το κλίμα μιας περιοχής. Το νερό καθορίζεται από το κλίμα κάθε περιοχής! Κάθε αλλαγή του κλίματος επηρεάζει οπωσδήποτε και τα νερά μιας περιοχής ή του πλανήτη…
Γιατί τίποτα στο περιβάλλον δεν υπάρχει από μόνο του, καθετί συνδέεται με τα πάντα! Όπως το φαινόμενο του θερμοκηπίου… ένα από τα σοβαρότερα περιβαλλοντικά προβλήματα … φέρνει μια τεράστια αλλαγή στο κλίμα, που επηρεάζει δραματικά τη συμπεριφορά του νερού σε όλο τον κόσμο!
Αυτό μας επιτρέπει να καλλιεργούμε αγαθά, που χρειάζονται ζέστη, για να μεγαλώσουν όλες τις εποχές του χρόνου. Το ίδιο συμβαίνει και στη Γη. Τα αέρια που βρίσκονται στην ατμόσφαιρα επιτρέπουν σε κάποιο μέρος της ακτινοβολίας του ήλιου να περάσει και να φτάσει στην επιφάνεια της γης, εμποδίζοντάς την, όμως, να επιστρέψει όλη στο διάστημα. Με αυτόν τον τρόπο ο πλανήτης μας είναι όσο ζεστός χρειάζεται για την ανάπτυξη της ζωής. Διαφορετικά, η θερμοκρασία θα ήταν περίπου -18οC όσο δηλαδή και η κατάψυξη του σπιτιού μας.
Ποιο είναι το πρόβλημα;
Το πρόβλημα είναι ότι τα βλαβερά αέρια (διοξείδιο του άνθρακα κά),που εκπέμπονται με τη χρήση (καύση) πετρελαίου, βενζίνης ή λιγνίτη, από τα αυτοκίνητα, τα εργοστάσια, την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, συσσωρεύονται στην ατμόσφαιρα και κρατάνε πολύ περισσότερη ζέστη κοντά στην επιφάνεια του πλανήτη, με αποτέλεσμα να ανεβαίνει η θερμοκρασία.
Ακραία καιρικά φαινόμενα!
Η αύξηση της θερμοκρασίας της Γης έχει σαν αποτέλεσμα να λιώνουν οι πάγοι στους πόλους, να αυξάνονται οι βροχές με έντονες πλημμύρες το χειμώνα και να μειώνονται το καλοκαίρι, με αποτέλεσμα να έχουμε έντονες ξηρασίες. Λόγω της τήξης των πάγων, ανεβαίνει η στάθμη της θάλασσας, με αποτέλεσμα να κινδυνεύουν παράκτιες περιοχές. Στην περιοχή της Μεσογείου προβλέπεται ότι αν συνεχίσει να ανεβαίνει η στάθμη της θερμοκρασίας, θα αυξηθούν πολύ οι ξηρασίες. Επίσης, η αύξηση της θερμοκρασίας θα οδηγήσει σε μεγάλη μείωση των αποθεμάτων νερού ή υφαλμύρωσή τους σε όλη τη Μεσόγειο.
Δραστηριότητα
Πώς επηρεάζει η άνοδος της θερμοκρασίας τον κύκλο του νερού; Αναζητήστε το σχέδιο με τον κύκλο του νερού ή φτιάξτε ένα δικό σας! Παρακολουθήστε τα βέλη που δείχνουν τις κινήσεις του νερού και σημειώστε πώς επηρεάζεται ολόκληρο το ταξίδι του νερού στη φύση με τη Γη θερμότερη!
3. Νερό και πολιτισμός
Νερό, η πηγή των πολιτισμών.
Οι σημαντικότεροι πολιτισμοί γεννήθηκαν κοντά στο νερό. Ιδιαίτερα, στη Μεσόγειο το νερό έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των πολιτισμών.. Οι δρόμοι των ποταμών και των θαλασσών προμήθευαν στις ανθρώπινες κοινωνίες όχι μόνο νερό για τις καλλιέργειες και μέσα διατροφής, αλλά κι έναν ασφαλή κι εύκολο δρόμο για τις μετακινήσεις, το εμπόριο, τις ανταλλαγές προϊόντων, αλλά και την επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων, των λαών, των πολιτισμών!
Ο Αιγυπτιακός πολιτισμός συνέδεσε τη ζωή του με τον ποταμό Νείλο, ο πολιτισμός της Μεσοποταμίας με τον Τίγρη και τον Ευφράτη, ο ελληνικός πολιτισμός με τα πλούσια παράλια…
Η Μυθολογία του νερού
Στην ελληνική μυθολογία, αρκετοί ποταμοί παρουσιάζονταν ως θεοί! Ο Ωκεανός, ήταν ο τεράστιος ποταμός που ρέει γύρω από τη Γη, χωρίς εκβολές και πηγές. Ο Αχελώος ήταν ο πιο μεγαλοπρεπής από τους ποταμούς-γιους του Ωκεανού και είχε την ικανότητα να μεταμορφώνεται άλλοτε σε δράκο κι άλλοτε σε ταύρο.
Το νερό αρκετές φορές συνδέθηκε και με το φόβο! Γι’ αυτό, η θάλασσα και ο αγριεμένος ποταμός οδηγούσε τους ανθρώπους στο να εξευμενίζουν τους θεούς, για να αντιμετωπίσουν τους φόβους τους. Ο κατακλυσμός των νερών περιγράφεται, πολύ συχνά στη μυθολογία. Η πιο γνωστή ιστορία κατακλυσμού είναι αυτή του Νώε και της Κιβωτού του, από την Παλαιά Διαθήκη.
Πώς λένε «νερό» οι άνθρωποι στον κόσμο;
Δημιουργήστε έναν κατάλογο με το «νερό» σε διάφορες γλώσσες του κόσμου. Πώς λένε «νερό» στη μητρική τους γλώσσα οι συμμαθητές σας, που προέρχονται από άλλες χώρες;
Μοιάζουν όλες οι λέξεις του «νερού» μεταξύ τους;
Το ξέρετε αυτό;
Οι Κινέζοι αντιλαμβάνονταν τον κόσμο σαν μια άμαξα που γύρω της υπήρχαν τέσσερις θάλασσες. Ο Ουρανός ήταν η σκεπή της άμαξας και ανάμεσα στον Ουρανό και τη Γη βρίσκονταν τα αστέρια.
Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι η Γη βρισκόταν μέσα σε ένα ορθογώνιο κουτί, όπου γύρω της υπήρχε ένας ποταμός. Ο Ήλιος και η Σελήνη ταξίδευαν με βάρκες στον ουράνιο ποταμό.
Δραστηριότητα
Βρείτε παροιμίες κι εκφράσεις που να περικλείουν τη λέξη «νερό»!
Δε θα χρειαστεί να ψάξετε πολύ, γιατί το «νερό» υπάρχει παντού στη γλώσσα που μιλάμε! Αλλά τι θέλουν να πουν όλες αυτές οι φράσεις του νερού;
Αναζητήστε το βαθύτερο νόημα και δίδαγμά τους…
Έθιμα
Στην Ελλάδα, σε αρκετές περιοχές, οι άνθρωποι ακολουθούν έθιμα με το νερό, τα οποία νιώθουν ότι θα τους εξασφαλίσουν υγεία και ευτυχία. Το πρωί της Πρωτοχρονιάς σε αρκετές περιοχές, οι άνθρωποι συνηθίζουν να πηγαίνουν στις δημόσιες βρύσες, για να γεμίσουν τις στάμνες με το καινούριο αγιοβασιλιάτικο νερό ή προσφέρουν γλυκίσματα, για να καλοπιάσουν τη νεράιδα ή το ξωτικό που ζει κοντά στις πηγές τους.
Δραστηριότητες
1Η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ:
Κάντε μια μικρή λαογραφική έρευνα! Αναζητήστε ήθη και έθιμα στον τόπο σας, που να σχετίζονται με το νερό! Μπορείτε ακόμη να ψάξετε στα έθιμα ολόκληρης της Μεσογείου… Η εργασία σας αυτή είναι μια πολύ ωραία ιδέα, για δημοσίευση στη σχολική εφημερίδα. Κι αν δεν έχετε, θα μπορούσε να αποτελέσει το πρώτο φύλλο της!
2Η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ:
Το νερό ενέπνευσε πολλούς καλλιτέχνες! Πώς παρουσιάζεται το νερό στις τέχνες; Ποιοι διάσημοι μουσικοί, ζωγράφοι, λογοτέχνες ασχολήθηκαν με τη μαγεία του νερού; Συλλέξτε πολύτιμο υλικό, εικόνες, κάρτες, φωτογραφίες, λογοτεχνικά κείμενα… και οργανώστε μια έκθεση καλλιτεχνικής δημιουργίας προσθέτοντας και δικά σας έργα!
3Η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ:
Θέλετε να ανακαλύψετε πόσο πλούσιος είναι ο κόσμος του νερού! Χωριστείτε σε ομάδες, μοιράστε χαρτιά και γράψτε μέσα σε 3 λεπτά, λέξεις που έχουν να κάνουν με το νερό. Θα δείτε πως ένας ολόκληρος υδάτινος κόσμος θα ξεχειλίσει μπροστά σας….
Παίξτε με τις λέξεις που δημιουργήσατε! Φτιάξτε στιχάκια, ποιήματα, τραγούδια! Μοιράστε μεταξύ σας λέξεις και ζητήστε από τους συμμαθητές σας να βρίσκουν λέξεις που δεν τους αποκαλύπτετε, αλλά τους βοηθάτε, ζωγραφίζοντας ή παρουσιάζοντας με παντομίμα το περιεχόμενό τους.